Terug van nooit weggeweest.
De reizen van Odysseus belicht door Jan van Delden.
Jan van Delden ziet de avonturen van Odysseus op weg naar huis, na de slag bij Troje, beschreven door Homerus, als een metafoor voor de zoektocht en thuiskomst van elke zoeker naar zichzelf en uiteindelijk geluk.
Dit artikel is de samenvatting van de geschiedenis van die reis, zoals beschreven in het boek. Voor het goed verstaan van de woorden van Jan, is kennis van deze reis en de gebeurtenissen die daarin plaats vonden, een goede springplank.
Alle Griekse goden zijn uitgenodigd voor de bruiloft van de Griekse koning Peleus. Behalve Eris, de godin van het conflict. Nijdig omdat ze is buitengesloten komt Eris toch langs en werpt een gouden appel tussen de feestgangers. Er hangt een briefje aan: ‘Voor de schoonste’. Hommeles dus. Drie van de aanwezige godinnen eisen de eer op: Hera, de vrouw van Zeus, Pallas Athene, de godin van de wijsheid en Aphrodite, de godin van de liefde. De goden houden zich wijselijk buiten de ruzie en kiezen een sterveling die voor jury moet spelen: prins Paris van Troje. Niets menselijks is de goden vreemd en de drie kanshebbers proberen Paris om te kopen. Hera belooft hem macht, Athene wijsheid en Aphrodite de liefde van de mooiste vrouw ter wereld. Hij zwicht voor het laatste bod, maar Helena, de mooiste vrouw ter wereld, is al getrouwd met Menelaos. Paris reist af naar het hof van Menelaos in Sparta, waar hij uiterst gastvrij wordt ontvangen. Met behulp van Aphrodite schaakt hij de vrouw van zijn gastheer en samen met Helena keert hij terug naar Troje.
Odysseus, koning van Ithaka, heeft als gevolg van zijn eigen diplomatie voor het huwelijk van Menelaos, een van de belangrijkste Griekse vorsten, zijn lot aan hem verbonden. Talrijke koningen in het oude Griekenland dingen naar de hand van Helena, de schoonste vrouw ter wereld. Odysseus beseft dat hij zelf geen schijn van kans heeft omdat hij niet rijk is, bovendien heeft hij zijn oog laten vallen op Penelope, de nicht van Helena. Tyndareos, de vader van Helena, weet zich geen raad met alle huwelijkspretendenten en vreest een bloedbad onder hen, wie hij ook als echtgenoot voor haar zal kiezen. Odysseus geeft hem een slim advies: voordat Helena zelf haar keuze zal maken, moeten alle kandidaten zweren bondgenoot te worden van degene die door haar wordt uitverkoren. Helena kiest Menelaos en Odysseus mag als dank voor bewezen diensten haar nicht Penelope als vrouw mee naar huis nemen.
Na de schaking van Helena roept Menelaos zijn bondgenoten op haar te helpen bevrijden. Het lot van Troje is bezegeld. Als Odysseus wordt gehaald, probeert hij eronder uit te komen door te doen alsof hij gek is. Hij spant een ezel en een os voor de ploeg en zaait handen vol zout in de vore. Dan wordt zijn pasgeboren zoon Telemachos voor het ploegijzer gelegd en wijkt hij uit. Zo valt hij door de mand en kan hij zich niet meer onttrekken aan deelname aan de oorlog. Hij trekt ten strijde met twaalf schepen en een veelvoud aan manschappen.
Het trotse Troje lijkt onneembaar, maar na een bloedig beleg van tien jaar valt de beroemde stad. Of je nu thuis bent in de oude geschiedenis of niet: de oorzaak van de val, het paard van Troje, is al drieduizend jaar overbekend, dankzij de uitdrukking die staat voor verwoesting van binnenuit. Het houten paard van Troje is één van de vele listen van de slimme Odysseus. De aanvallers hebben de strijd zogenaamd opgegeven en schijnbaar de aftocht geblazen; op het strand hebben zij een kolossaal ‘afgodsbeeld’ in de vorm van een paard achtergelaten. In de buik van dat paard zitten de moedigste vijanden van Troje, onder wie Odysseus zelf. Tevergeefs probeert de oude ziener Laokoön koning Priamos van Troje te overreden om zijn vingers niet aan dat paard te branden. Maar tijdens zijn felle rede op het strand wordt de ziener door een zeemonster de zee in gesleurd. Dat is voor de Trojanen het teken dat de goden niet aan de kant van Laokoön staan. Het houten gevaarte wordt als trofee de stad in gehaald, met alle bekende gevolgen van dien.
Eindelijk kan Odysseus naar huis, naar zijn geliefde vrouw Penelope. De held weet dan nog niet dat zijn thuisreis nog eens tien jaar zal duren.